نگرانی اهالی کتاب از تشدید سانسور در هفته‌های اخیردر روزهای اخیر اداره کتاب وزارت ارشاد از دادن مجوز انتشار به آثار صادق هدایت خودداری کرده است. پیش از این نیز به دستور مستقیم حسین صفار هرندی، وزیر جدید ارشاد چند عنوان کتاب که در دوره احمد مسجد جامعی مجوز انتشار دریافت کرده بودند، جمع آوری شده اند. بسیاری نویسندگان و ناشران ایرانی معتقدند این اتفاقات نشانه ها یی از آغاز دور تازه یی از تشدید فشار بر حوزه کتاب و ایجاد محدودیت های تازه در این حوزه است.
این روند اگرچه از دو سال پیش و با تغییراتی آغاز شد که احمد مسجد جامعی در سطح معاونت های این وزارتخانه به منظور جلب رضایت محافظه کاران و بخصوص یکی از مقامات عالی رتبه ایجاد کرد، اما به دنبال انتصاب صفار هرندی به عنوان وزیر ارشاد، در هفته های اخیر سانسور کتاب در ایران تشدید شده است. در همین حال خبرگزاری فارس یکی از خبرگزاری های وابسته به راست های تندرو، این روزها با انتشار گزارش هایی از جلسات هیات نظارت بر نشر کتاب، عالی ترین مرکز اعمال سانسور بر کتاب، برای نخستین بار در دو دهه اخیر به طور رسمی از لغو مجوز انتشار برخی کتاب ها توسط این هیات خبر داده است. بسیاری از صاحب نظران فرهنگی پیش بینی می کنند که انتشار رسمی لغو مجوز انتشار برخی از کتاب ها به معنای رسمیت دادن به سانسور کتاب است که حتا در دوره وزارت مصطفی میرسلیم، که به گفته فعالان عرصه نشر کتاب، یکی از تاریک ترین دوره های سانسور کتاب در کشور بوده، سابقه نداشته است.
همزادی به نام سانسور
اگر چه در دهه های گذشته همواره سانسور جزیی از سیاست های حاکم بر حوزه نشر کتاب بوده است، اما می توان دوره های کوتاهی را سراغ گرفت که سانسور حداقلی بر نشر کتاب، مورد نظر دولت ها قرار گرفته است .دهه بیست تا هنگامه کودتا شاید نخستین دوره سانسور حداقلی بر کتاب و نشر باشد.پس از کودتای 28 مرداد 32 تا نیمه های دهه پنجاه، سانسور کتاب در ایران امری متداول بود که به شدت از سوی حکومت اعمال می شد.اما از نیمه های دهه پنجاه و به دنبال فشارهای بین المللی بر حکومت پهلوی، دوره کوتاه دیگری از کاهش سانسور آغازشد که در فاصله سال های ۵۷ تا شصت با رواج کتاب های جلد سفید به حداقل ممکن رسید. پس از سال شصت بار دیگرسانسور بر نشر کتاب سایه افکند .در آن هفت سال، بیش از هر چیز سلیقه مدیران وزارت ارشاد بود که سرنوشت انتشار کتابی را رقم می زد. وقتی در سال ۶۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی ضوابط نشر کتاب را تصویب و جهت اجرا به وزارت ارشاد ابلاغ کرد، بررسی کتاب جهت دادن اجازه نشر، به برنامه رسمی وزارت ارشاد تبدیل شد.در نخستین سال دهه هفتاد، محمد خاتمی که آخرین ماه های وزارتش را سپری می کرد کوشید تا گشایشی نسبی در نشر کتاب ایجاد کند.در همان روزها بود که برخی از آثار شاعران و نویسندگان منتقد حکومت، این امکان را یافتند که پس از دو دهه ممنوعیت، بار دیگر چاپ و منتشر شوند. همین تلاش، اما مدتی بعد برای خاتمی مشکل ساز شد.او به حدی تحت فشار قدرتمندان حکومتی قرار گرفت که اندکی بعد مجبور شد استعفا را به ادامه کار ترجیح دهد.خاتمی در متن استعفایش خطاب به هاشمی رفسنجانی بخشی از فشارها را که از جانب سران جناح راست بر او وارد شده بود افشا کرد. او از احمد جنتی و حسین شریعتمداری و برخی از اعضای موتلفه نام برد که حاضر نشدند دلایلش را در ضرورت گشایش نسبی در فضای فرهنگی، بپذیرند. پس از خاتمی علی لاریجانی قریب به یک سال، اداره وزارت ارشاد را بر عهده داشت، اما اندکی بعد او به ریاست صدا و سیما رسید و مصطفی میرسلیم یکی از سران موتلفه به وزارت ارشاد رفت تا یکی از سخت ترین دوره های اعمال سانسور کتاب را رقم بزند.
عینک سیاه میر سلیم
مصطفی میرسلیم در مدت کوتاهی پس از آغاز کارش در وزارت ارشاد،علیرضا مختار پور را به ریاست اداره کتاب گماشت.مختارپور به همراه یکی از همکارانش به نام دری، اداره کتاب وزارت ارشاد را به اداره ویژه کتاب تبدیل کرد. پس از این بود که بار دیگر فهرستی از نویسندگان، شاعران و مترجمان ممنوع القلم تهیه و سانسور کتاب چنان شدتی به خود گرفت که بسیاری از ناشران هم ترجیح دادند تا مدتها دست از کار بکشند.اداره ویژه کتاب با آنکه سانسور را به شدت اعمال می کرد، هرگز رسما از معیارهایش برای دادن یا ندادن مجوز چاپ به کتاب ها، سخنی نگفت.این اداره البته هرگز ممنوع بودن چاپ هیچ کتابی را هم به ناشر یا نویسنده اش ابلاغ نکرد.زبان اداره ویژه کتاب، زبانی شفاهی بود.یک ناشر قدیمی در باره چگونگی ابلاغ ممنوع بودن چاپ یک کتاب از سوی اداره ویژه کتاب می گوید:"آنها هرگز به طور کتبی به من اعلام نکردند که اجازه چاپ کتابی را نمی دهند، بلکه فقط شفاهی و به شکل خصوصی به من می گفتند که اگر می خواهی به کار نشر ادامه دهی باید از چاپ کتاب مورد نظر خود داری کنی".حتا در مواردی که قرار بود با حذف بخش هایی از یک کتاب اجازه نشر آن را بدهند، ناشر را وادار می کردند با دست خط خودش، موارد مورد نظر اداره کتاب را نوشته و پس از" اعمال تغییرات" اجازه چاپ کتاب را بگیرد.
سانسور قضایی
وقتی مهاجرانی به عنوان نخستین وزیر ارشاد خاتمی بر صندلی صدارت این وزارتخانه نشست یکی از نخستین بخش هایی که تغییرات اساسی در آن صورت گرفت اداره ویژه کتاب بود.خسرو طالب زاده از سوی مهاجرانی به ریاست اداره کتاب منصوب شد و اندکی بعد فضای تازه یی بر حوزه نشر حاکم شد.در دوره ریاست طالب زاد،ه سانسور کتاب به کمترین حد در همه سال های پس از انقلاب رسید. بسیاری از کتاب هایی که تا پیش از آن اجازه چاپ نداشتند مجوز چاپ گرفتند.اجازه چاپ دائم کتاب در همین دوره بود که برای اولین بار برای کتاب ها صادر شد، چرا که تا پیش از آن ناشران مجبور بودند برای هر بار تجدید چاپ کتاب اجازه مجدد وزارت ارشاد را بگیرند.طالب زاده همچنین به قریب به صد ناشر ایرانی مجوز داد تا با مسئولیت خود به چاپ کتاب اقدام کنند، کاری که در سه دهه گذشته بی سابقه بوده است.در همین دوره بود که پیش نویس قانون تازه یی برای نشر کتاب هم تدوین شد.این پیش نویس قرار بود برای نخستین بار مسئولیت نشر کتاب را به ناشران منتقل کند.اما همه آنچه در سال های ریاست خسرو طالب زاده بر اداره کتاب شکل گرفت، اندکی پس از استعفای مهاجرانی متوقف شد.وقتی برخورد قضایی با کتاب آغاز شد، مسئولان ارشاد ترجیح دادند که بار دیگر سانسور را پر رنگ کنند. فشار های قضایی تا جایی پیش رفت که به دستور مقامات قضایی پرونده هایی برای برخی از ناشران و نویسندگان به جریان افتاد. حبيب الله داوران و فرهاد بهبهانی برای نوشتن کتاب در مهمانی حاج آقا، توکا ملکی برای نوشتن کتاب زنان موسیقی ایران و مترجم کتاب زنان پرده نشين و نخبگان جوشن پوش به همراه برخی از ناشران و از جمله نشر نی، انتشارات کتاب خورشید و هم چنین انتشارات طرح نو برای انتشار کتاب مجمع الجزایر زندان گونه اکبر گنجی به دادگاه فرا خوانده شدند. در اثر این فشارهای قضایی، حتا بنفشه سام گیس خبرنگارروزنامه ایران نیز به خاطر معرفی کتاب زنان موسیقی ایران به دادگاه احضار شد.مجید صیادی مدیر کل اداره مراکز و روابط فرهنگی وزارت ارشاد نیز به خاطر صدور مجوز چاپ چنین کتاب هایی، مدتی را در بازداشت بسر برد.
بازگشت سانسور
وقتی فشارهای قضایی بر نشر کتاب افزایش یافت، احمد مسجد جامعی وزیر وقت تصمیم گرفت برای کاهش این فشارها سانسور را پر رنگ کند.در دو سال آخر وزارت مسجد جامعی کتاب های بسیاری از انتشار بازماندند.با این همه مسجد جامعی تلاش می کرد تا هم رضایت اهالی نشر را جلب کند و هم رضایت منتقدان قدرتمند خود را.با این همه وقتی احمدی نژاد به ریاست جمهوری رسید حتا سابقه سال ها دوستی مسجد جامعی با حداد عادل نیز نتوانست او را در وزارت نگهدارد.وقتی نام حسین صفار هرندی به عنوان وزیر ارشاد کابینه احمدی نژاد منتشر شد، بسیاری از ناشران پیش بینی کردند که دور تازه یی از اعمال سانسورکتاب در راه است.هرندی برخلاف پیش بینی های کارشناسان، معاون فرهنگی وزارت ارشاد را تا پس از برگزاری نمایشگاه بین المللی قرآن در سمتش ابقا کرد، اما این امر مانع ازتشدید سانسور کتاب نشد تا حدی که روزنامه کیهان چند روز پس از آغاز به کار سردبیر سابق خود در سمت وزیر ارشاد از "جمع آوری چند کتاب طاغوتی" خبر داد که با دستور مستقیم وزیر جدید ارشاد نسخه های آن از بازار کتاب جمع اوری شده و به نوشته همین روزنامه:" مسئولان ارشاد در صددند تا نسخه های به فروش رفته این کتاب ها را نیز جمع آوری کنند". در روزهای اخیر خبرگزاری فارس ،وابسته به تند روهای راست ،گزارش هایی ازجلسات هیات نظارت بر نشر کتاب مبنی بر ممنوعیت چاپ برخی از کتاب هارا منتشر کرده است. بر اساس گزارش های این خبرگزاری، آثار صادق هدایت داستان نویس ایرانی که نیم قرن از مرگش می گذرد ،جزو کتاب هایی هستند که مسولان جدید وزارت ارشاد از دادن اجازه چاپ مجدد به آنها خود داری کرده اند. به اعتقاد یک ناشرتهرانی که در حوزه ادبیات داستانی به فعالیت مشغول است"این ها همه نشانه تشدید سانسور کتاب در روزهای آینده است".او می گوید"با آن که سانسور برای ما تازگی ندارد اما من و همکارانم این روزها نگرانیم".این ناشر که تا کنون 367 عنوان کتاب در کارنامه نشرش ثبت شده، دلیل نگرانی اش را اعلام ممنوعیت چاپ کتاب ها به صورت رسمی عنوان کرده و می گوید:"سانسور کتاب همیشه بوده،در همین نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت ماه هم حراست ارشاد جلوی عرضه برخی از کتاب ها را گرفت،حدود ۱۴ عنوان کتاب را در آن روزها جمع کردند.ولی هیچ وقت به طور رسمی این ماجراها عنوان نمی شد. در مدیران یک نگرانی بود نسبت به واکنش افکار عمومی، ولی حالا به نظر می رسد که مسئولان ارشاد، دیگر نگران افکار عمومی و این طور مسایل نیستند.آنها دارند به طور رسمی اعلام می کنند که برخی از کتاب ها ممنوع هستند". برخی دیگر از صاحب نظران امور فرهنگی هم نگرانی این ناشر را تایید می کنند.آنها می گویند چنانچه انتشار خبرهای رسمی اخیر درباره ممنوعیت برخی کتابها واکنش نهادهای صنفی و افکار عمومی را به دنبال نداشته باشد، باید منتظرانتشار فهرست بلند بالای کتاب های ممنوع و نویسندگان ممنوع القلم از سوی وزارت ارشاد باشیم.
...
انتشار:روزآنلاین،9آبان 1384
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر